Colitis Ulcerosa

Naar schatting lijden ongeveer 500 op 100.000 mensen in Europa aan colitis ulcerosa. De ziekte komt vaker voor in de Noord-Europese dan in de Zuid-Europese landen. Hoewel de ziekte op elke leeftijd kan ontstaan, zijn de meeste nieuwe patiënten tussen de 25 en 35 jaar oud. Evenveel mannen als vrouwen krijgen colitis ulcerosa.

De klachten bij colitis ulcerosa hangen af van verschillende factoren: hoe ver heeft de ontsteking zich verspreid, en zijn ook delen van het lichaam buiten de dikke darm aangetast? De ernst van de klachten staan niet altijd gelijk aan de ernst van de ontsteking.

Eén van de meest voorkomende klachten bi colitis ulcerosa is diarree met bloed en pus, zowel 's nachts als overdag. Een andere klacht is buikpijn, vaak op een bepaalde plaats in de darmen, maar soms ook in de hele buik. De pijn kan in golven komen of blijvend zijn. Andere klachten zijn gasvorming, een constante behoefte om te ontlasten (fecale urgentie), en in ernstige gevallen koorts en gewichtsverlies. De ziekte wordt meestal langzaam erger, hoewel sommige mensen op het moment van de diagnose al aan ernstige en acute klachten kunnen lijden.

Colitis ulcerosa kan ook met zeer algemene klachten samengaan, zoals krachtverlies, vermoeidheid of minder eetlust. Als gevolg van de blijvende bloederige diarree kunnen de patiënten anemie ontwikkelen (te weinig rode bloedcellen).

Sommige patiënten met colitis ulcerosa kunnen ook klachten in andere delen van het lichaam ervaren. Deze noemen we extra-intestinale manifestaties en kunnen onder andere plaatsvinden in de lever, de galwegen, de alvleesklier, de huid, de ogen en de gewrichten. Het type en de ernst van deze extra-intestinale manifestaties gaan soms samen met de andere klachten bij colitis ulcerosa, maar dat is niet altijd het geval. Extra-intestinale manifestaties kunnen zelfs klachten veroorzaken nog voor de ontsteking van de darmen begonnen is.

De meeste problemen ontstaan bij patiënten bij wie de colitis ulcerosa zich door de volledige dikke darm heeft verspreid (pancolitis). Acute problemen zoals ernstige bloedingen of een doorboring van de dikke darm veroorzaakt door een versmalling, vragen dringende zorg, maar komen bijna nooit voor.

Vergeleken met gezonde mensen lopen mensen met colitis ulcerosa een hoger risico op het ontwikkelen van dikke darmkanker. Het risico neemt toe als de ziekte eerder begint, langer duurt en zich verder verspreidt. Daarom moeten patiënten die al 10 tot 15 jaar aan colitis ulcerosa lijden regelmatig op dikke darmkanker worden onderzocht (colonoscopie).

Bij de anamnese vraagt de arts naar de klachten die de patiënt heeft. De arts vraagt naar de duur en de ernst van de klachten.

De arts zal ook andere kenmerken beoordelen die op een ontsteking buiten de darmen (extra-intestinale manifestaties) kunnen wijzen.

Tijdens het lichamelijke onderzoek betast en drukt de arts voorzichtig op de buik (palpatie) en onderzoekt hij de endeldarm.

Er worden laboratoriumonderzoeken uitgevoerd om extra informatie te verzamelen. Het gaat om algemene bloedonderzoeken en tests op ontstekingswaarden zoals C-reactief proteïne (CRP). Er kan ook een analyse van de darmbacteriën nodig zijn. Deze tests kunnen worden gecombineerd met andere tests, zoals de bezinkingssnelheid van de rode bloedcellen (ESR) om informatie over de ernst van de ontsteking te verzamelen. De artsen testen ook vaak een klein beetje van de ontlasting om de waarde vancalprotectine te meten. Daarnaast kan ook het bloedserum op auto-antilichamen worden getest.

Bij het lichamelijke onderzoek wordt ook gevraagd naar mogelijke extra-intestinale manifestaties of extra-intestinale problemen (zoals galstenen, nierstenen of osteoporose).

Het lichamelijke onderzoek moet regelmatig worden herhaald om de ontwikkeling van de ziekte en de resultaten van de medicatie te beoordelen.

Als de medische voorgeschiedenis en het lichamelijke onderzoek van de patiënt op colitis ulcerosa wijzen, dan kunnen extra onderzoeken worden gedaan zoals echografie en colonoscopie. Tijdens de colonoscopie kunnen er stukjes weefsel (biopten) worden afgenomen voor microscopisch onderzoek.

In bijzondere gevallen kunnen extra onderzoeken nodig zijn, zoals een radiografie van de buik. De arts kan ook een computertomografie (CT) of beeldvorming met magnetische resonantie (MRI) aanvragen.

De behandeling van colitis ulcerosa hangt af van de ernst van de klachten, van de ernst van de ontsteking en hoe ver de ziekte verspreid is. De behandeling heeft tot doel de ontsteking te verminderen, zodat het slijmvlies zich zo goed mogelijk kan herstellen. De medicatie kan er ook voor zorgen dat de ontsteking niet opnieuw opvlamt terwijl de ziekte in remissie is (behoud van de remissie).

Behandeling met medicatie is de eerste keuze bij colitis ulcerosa. In de richtlijnen voor de behandeling van milde tot matige colitis ulcerosa is een middel uit de groep van aminosalicylaten als eerste aanbevolen. Deze middelen zijn  in verschillende vormen beschikbaar, voor inname via de mond of via de anus.

Tijdens een ernstige opvlamming worden ook ontstekingsremmers (corticosteroïden) aanbevolen om de ontsteking snel te verminderen en de darmen de kans te geven om naar een periode zonder klachten terug te keren (inductie van remissie). Ook deze middelen zijn  in verschillende vormen beschikbaar, voor inname via de mond of via de anus.

Als aminosalicylaten en corticosteroïden de klachten niet kunnen verminderen, dan kan andere medicatie worden gebruikt die de activiteit van het afweersysteem remt (immunosuppressiva) of die specifieke signaalmoleculen uitschakelen die de ontsteking in de hand werken (biologische medicatie).

Ook na het verdwijnen van de klachten moeten de patiënten de medicatie blijven innemen om het geslaagde resultaat van de behandeling zo lang mogelijk in stand te houden (onderhoudstherapie).

Hoewel er geen dieet voor ontstekingsziektes aan de darmen bestaat, speelt voeding een belangrijke rol bij de ziekte. Veel patiënten zijn ondervoed als gevolg van hun verminderde eetlust, diarree en gewichtsverlies, of lijden aan ernstige tekorten aan vitamines en mineralen. Het kan nodig zijn voedingssupplementen te gebruiken om mogelijke voedingstekorten op te vangen.

Zelfs zonder voedingstekorten wordt een gebalanceerd dieet met licht verteerbaar voedsel geadviseerd voor alle patiënten met colitis ulcerosa. Voedsel dat slecht verteerbaar is, kan beter niet worden gegeten (bijvoorbeeld voedsel dat een opgezette buik en gasvorming veroorzaakt). Het bijhouden van een voedingsdagboek kan nuttig zijn.

Ongeveer driekwart van alle patiënten met colitis ulcerosa kan met succes met medicatie worden behandeld. Sommige patiënten reageren alleen niet voldoende op de hier beschreven medicatie en bereiken nooit remissie. In die gevallen kan een operatie, meestal de verwijdering van de volledige dikke darm (colectomie), een optie zijn.

Tijdens deze operatie wordt meestal een zakje (pouch) gevormd uit lussen van de dunne darm, als vervanging van de endeldarm. De pouch wordt met de anus verbonden, zodat de patiënt geen kunstmatige anus (stoma) nodig heeft om zich te ontlasten. Er kan wel een tijdelijke stoma nodig zijn tijdens het herstel na de operatie. Deze stoma wordt dan bij een tweede operatie gesloten.

Indien een ontstekingsziekte aan de darmen voedingstekorten of ondervoeding veroorzaakt, kunnen vitamine- en mineralensupplementen noodzakelijk zijn (zie ’Dieet’).

Zoals bijna alle chronische ziekten kan colitis ulcerosa een grote psychologische belasting vormen, zeker als een stoma nodig is. Speciale ondersteuning, zoals psychotherapie, kunnen helpen bij het omgaan met de ziekte. Veel patiënten vinden het nuttig om in zelfhulpgroepen of op andere platformen andere patiënten met colitis ulcerosa te ontmoeten en ervaringen uit te wisselen.